Son illərdə alimlər planetin üzərində qlobal iqlim böhranının getdikcə gücləndiyi barədə xəbərdarlıqlarını artırırlar. Nəticədə dünya misli görünməmiş istilik dalğaları və quraqlıqla üzləşib, buzlaqlar isə sürətlə əriyir. Məlumata görə, yeni araşdırmalar daha da narahatverici nəticələr ortaya qoyub – qlobal dəniz buz örtüyü yeni tarixi minimuma enib. Antarktika dəniz buzunun səviyyəsi 2016-cı ilə qədər nisbətən stabil qalmışdı, lakin o vaxtdan bəri kəskin şəkildə azalmağa başlayıb. Yeni analizlər göstərir ki, hazırda planetdə əvvəlkindən daha az dəniz buzu mövcuddur. Həm Arktika, həm də Antarktikada qeyri-adi dərəcədə yüksək temperatur müşahidə olunur.
Bu proses Cənub Qütbü ətrafında kütləvi buz əriməsinə səbəb olub, Şimalda isə ilin bu dövründə normalda donmalı olan bölgələrdə buzun formalaşması zəifləyib. Araşdırmanın müəllifləri ABŞ-ın Milli Qar və Buz Məlumat Mərkəzinin (NSIDC) məlumatlarından istifadə ediblər. Tədqiqat qrupu hesablayıb ki, 13 fevraldan 5 gün əvvəl Arktika və Antarktikada ümumi dəniz buzunun sahəsi 15.76 milyon kvadrat kilometr təşkil edib. Təəssüf ki, bu göstərici bundan əvvəlki tarixi minimumdan – 15.93 milyon kvadrat kilometrlik səviyyədən xeyli aşağıdır. Əvvəlki rekord 2023-cü ilin yanvar ayından fevral ayına kimi cəmi 5 günlük dövrdə qeydə alınmışdı.
Bu son dərəcə aşağı göstərici Arktika dəniz buzunun 2024-cü ilin dekabrında ən aşağı səviyyəyə çatdığını əks etdirir. Daha sonra, 2024-cü il müşahidə tarixində ən pis ikinci yanvar ayı ilə başladı. Hazırda buzlanma sahəsi fevral ayı üçün əvvəlki minimum səviyyədən təxminən 0.2 milyon kvadrat kilometr daha azdır. Eyni zamanda, planetin digər ucunda – Antarktikada buz örtüyünün səthində ərimə rekordu keçən yay bir neçə dəfə yenilənib, dekabr və yanvar aylarında yeni rekord göstəricilər qeydə alınıb. Əvvəlki tədqiqatlar göstərib ki, bu kütləvi buz əriməsinin əsas səbəbi Antarktika buz örtüyü üzərində qeydə alınan anormal yüksək temperatur olub.
2024-cü ilin ikinci yarısı boyunca temperatur orta göstəricidən təxminən 1 dərəcə Selsi daha yüksək olub. Başqa bir araşdırma isə müəyyən edib ki, Cənub Okeanındakı isti şərait və külək sistemlərindəki dəyişikliklər buz itkisinin sürətlənməsinə səbəb ola bilər. Bu faktorlar Antarktika dəniz buzunun hazırda 2023-cü ildə qeydə alınmış rekord dərəcədə aşağı səviyyəyə yaxınlaşmasını izah edir. Əvvəlcədən proqnozlara görə, belə bir hadisənin təxminən 2000 ildən bir baş verməsi gözlənilirdi. Lakin antropogen iqlim dəyişikliyi bu anomaliyanı yeni norma halına salmaq təhlükəsi yaradır. Müşahidələr göstərir ki, 2025-ci ilin yanvar ayı artıq tarixdə qeydə alınmış ən isti ay olub.
Bundan əlavə, 2024-cü ildə planet ilk dəfə olaraq sənaye inqilabından əvvəlki dövrlə müqayisədə orta temperaturun 1.5 dərəcə Selsi həddini keçib. Fevralın əvvəlində Şimal Qütbündə temperatur gözləniləndən təxminən 20 dərəcə Selsi yüksək olub, bu da bu qışda buzlanmanın daha yavaş getməsinə səbəb olub. Daha narahatedici məqam isə dəniz buzunun aşağı səviyyədə qalmasının “qorxulu dövriyyə” effekti yarada bilməsidir. Bu proses “albedo effekti” adlanır və ağ səthlərin Günəş şüalarını əks etdirərək onları yenidən kosmosa qaytarmaq meyli ilə bağlıdır. Ağ dəniz buzunun sahəsi azaldıqca, tünd rəngli okean səthləri daha çox açıq qalır və Günəş radiasiyasını daha çox udur. Bu isə planetin qlobal istiləşməsini daha da sürətləndirir.